Zanim Krzyżacy założyli folwark nad Jeziorem Mikołajskim

Zanim Krzyżacy założyli folwark nad Jeziorem Mikołajskim, wczesnopiastowska Polska miała wielką chrapkę na Prusy, ale jakoś to nie wychodziło. Najpierw pogańscy Prusowie zabili dwóch chrześcijańskich misjonarzy – św. Wojciecha i św. Brunona, a późniejsze wyprawy zbrojne Bolesława Chrobrego, Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Krzywoustego i Bolesława Kędzierzawego nie przyniosły trwałych rezultatów w postaci podboju Prus. Spowodowało to natomiast odwetowe najazdy pruskie na Mazowsze, które przybrały tak groźne rozmiary, że  książę Konrad Mazowiecki zwrócił się w 1228 r. o pomoc do Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego, czyli Krzyżaków, którzy pilnie poszukiwali jakichś groźnych, europejskich pogan, dla uzasadnienia swego dalszego istnienia, a takoż – możliwości przechwycenia jakiegoś obszaru na państwo zakonne. Krzyżacy też by nie zwyciężyli Prusów, gdyby nie wielka pomoc polskiego i zachodniego rycerstwa, bowiem… było ich za mało. Korzystali więc, jak mogli, z propagandowej fali krucjatowej i w ramach dwóch wielkich, północnoeuropejskich wypraw krzyżowych – w 1234 r. i w 1254 r. – podbili większość ziem pruskich. Jednak już w 1260 r. zjednoczone przez wychowanka Krzyżaków – Herkusa Monte (to był pierwowzór mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda) plemiona pruskie zerwały się do antykrzyżackiego powstania, zagrażając wręcz unicestwieniem zakonnego panowania. Krzyżaków uratował status papieskiego lenna podbitych Prus i krucjata przeciw pruskim powstańcom, którą ogłosił papież Klemens IV. Krwawe walki (z udziałem m.in. polskiego rycerstwa) trwały aż do 1274 r., a powstanie pruskie upadło dopiero po śmierci Herkusa Monte i innych plemiennych przywódców. Natomiast w 1282 r. książę krakowsko-sandomierski Leszek Czarny zadał pod Łopiennikami klęskę wojskom jaćwieskim, które wspomagały swoich pobratymców pruskich podczas powstania. Rycerstwo polskie ścigało Jaćwingów aż za Narew, praktycznie wyniszczająca do cna siły jaćwieskie. Wykorzystali to Krzyżacy, do końca 1283 r. zajmując również całą Jaćwież aż po granice litewskie.